Net als tal van andere gemeenten heeft Amsterdam flinke ambities op het gebied van een groene, gezonde en natuurinclusieve leefomgeving. Met een icoonproject én een handboek maakt de gemeente haar ambities concreet. “Het kennisniveau en draagvlak zijn fors gestegen. Het gat tussen beleid en uitvoering is gedicht. En de opgedane kennis en ervaring is binnenkort breed beschikbaar voor geïnteresseerden in het land”, aldus Marije Langstraat (adviseur bij By Nature) en Maurice Backerra (ecoloog bij de gemeente Amsterdam). Lees het interview en profiteer mee.
Tekst: Geert Dijkstra
Voordat we ingaan op de twee projecten stellen Marije en Maurice zich eerst even kort aan je voor. Marije is ecoloog en begon haar carrière in 2008 bij de gemeente Rotterdam. Waar ze, destijds minder vanzelfsprekend dan nu, met de thema’s soortenbescherming, biodiversiteit en klimaat aan de slag ging. In 2012 richtte ze By Nature op en deed als zelfstandig adviseur tal van opdrachten voor opdrachtgevers. Ze houdt zich de laatste tijd vooral bezig met gebiedsgerichte aanpak en soortenmanagementplannen. En met passie, want er is werk aan de winkel: “Verduurzaming en klimaat staan weliswaar een stuk hoger op de agenda dan een aantal jaren geleden, maar dat betekent niet dat de natuur daar per definitie in meegenomen wordt. Zelfs in die transitie zie je botsende belangen, ontbreekt het vaak aan praktische kennis of worden budgetten anders verdeeld.”
Maurice Backerra heeft een achtergrond in het bos- en natuurbeheer maar belandde begin deze eeuw als boswachter in spé toch in de stad. In 2002 ging hij bij bureau Stadsnatuur Rotterdam aan de slag . Toevallig ook het jaar waarin de Flora & Faunawet werd ingevoerd waardoor het thema natuur in één klap hoger op de agenda kwam te staan. Inmiddels werkzaam in Amsterdam is hij vanuit zijn rol als ecoloog vooral gericht op het realiseren van koppelkansen en staat een integrale aanpak voorop. “Zeker in een stad als Amsterdam strijden tal van ambities om voorrang. Door ze slim te combineren en nauw samen te werken met alle disciplines binnen de gemeente is er echt veel winst te behalen. De geleidelijk toegenomen ambitie op het gebied van natuurinclusiviteit helpt daarbij uiteraard om die specifieke doelen te kunnen realiseren.”
Nationale en lokale ambities, plannen en regelingen vechten om voorrang én vragen om een vertaling naar de praktijk. En die wordt dus nu in Amsterdam gemaakt. Met een natuurinclusieve brug als zichtbaar instrument én met een handboek natuurinclusieve bruggen en kademuren als praktisch instrument.
Amstelstroombrug
De Amstelstroombrug, een ontwerp van VenhoevenCS architecture+ urbanism in samenwerking met SMARTLAND landscape architects, vormt de entree van de A2/A10 naar het Amstelkwartier en is bovendien een belangrijke schakel in het ecologische netwerk van Amsterdam. Overal in de brug zijn plekjes gemaakt waar vogels, vissen, vleermuizen en insecten kunnen schuilen, eten of nestelen. In het water onder de brug zijn korven met hout en stortstenen afgezonken. Daar kunnen vissen schuilen. Voor vlinders, bijen en hommels is een groene middenberm op het brugdek gemaakt. Daarnaast is de brug ook goed voor de natuur doordat hij voor een groot deel is gebouwd met duurzame materialen. En hij verbindt de stadsnatuur met de natuur even verderop in het buitengebied langs de Amstel. Zoek online op Amstelstroombrug en je vindt veel meer informatie en inspirerende afbeeldingen. Voldoet de brug als natuurinclusief incoonproject aan de verwachtingen? Maurice: “De inpassing in de stedelijke omgeving is volgens mij en naar de mening van alle betrokkenen prima geslaagd. Verder is het nog wat te vroeg om te bepalen hoe de diverse soorten zich gedragen op en rond de brug. Al wist de landschapsarchitect al gelijk na oplevering beelden te maken van op vis jagende aalscholvers bij de brug. Meer vanuit het proces bekeken, is het zeker een geslaagd project geweest. Door iedereen echt vanaf het eerste moment te betrekken, is er een gezamenlijke ambitie ontstaan die bij het ontwerp en de aanleg gerealiseerd is. Leerpunt hierbij is dat ook het goed meenemen van de beheerder erg belangrijk is. De integrale aanpak, daar moet je dus veel extra tijd in investeren. Maar bij projecten als deze loont dat de moeite.”
Handboek natuurinclusieve bruggen en kademuren
Naast de brug, opgeleverd in 2022, ziet binnenkort het Handboek Natuurinclusieve Bruggen en Kademuren het licht. Marije licht allereerst de achtergrond toe: “Het Programma Bruggen en Kademuren is verantwoordelijk voor het monitoren, herstellen en waar nodig vervangen van ruim 200 kilometer kademuren en 830 verkeersbruggen. Een dergelijk omvangrijk programma leende zich ervoor om natuurinclusiviteit structureel en gedurende langere tijd in een groot aantal uiteenlopende projecten toe te passen. En dus ontstond het idee van een handboek”, dat Marije en Maurice dus samen met Jorine Noordman mochten gaan ontwikkelen.
Intensief traject
Wat volgde was een uitgebreid traject met af en toe zelfs de twijfel of het er ooit zou komen. “Terughoudendheid, vooroordelen en de angst voor het onbekende spelen altijd een rol”, aldus Marije. “En daar hadden we dus ook hier mee te maken. Maar drie intensieve en waardevolle jaren leveren binnenkort een zeer bruikbaar handboek op. Niet alleen voor de gemeente Amsterdam maar voor iedere professional in Nederland die meer wil weten over natuurinclusiviteit in de leefomgeving.” Het handboek Natuurinclusieve Bruggen en Kademuren is een technische uitwerking van het Natuurinclusief Bouwen (NiB) voor de vernieuwing, herstel en levensduurverlenging van bruggen en kademuren in de gemeente Amsterdam. Deze natuurinclusieve maatregelen zijn onderdeel van de stadsbrede beleidsopgave om de natuur en biodiversiteit onderdeel te laten zijn van de bouw- en ontwikkelopgave van de stad.
“In het handboek zijn tal van onderdelen echt tot op besteksniveau uitgewerkt”, licht Marije toe. “Mede daardoor hebben we het gat tussen beleid en uitvoering opgevuld. Niemand hoeft het wiel meer opnieuw uit te vinden en er wordt op een uniforme wijze gewerkt. Verder is aan alle relevante en geldende eisen voldaan, van de juridische kaders tot beleidskaders van de gemeente, tot de Unesco eisen die aan de beschermde kademuren gesteld worden, én afspraken met uitvoerende en beherende partijen. Dat geeft alle betrokkenen zekerheid én stelt ze in staat om snelheid te maken. Iets wat gezien de omvang van het programma een must is.” De definitieve versie van het handboek moet weliswaar nog verschijnen, er wordt al wel volop mee gewerkt. En, belangrijker nog, door het intensieve totstandkomingstraject is het kennisniveau, het draagvlak en de ervaring al enorm verhoogd.
Breder toepasbaar?
Kademuren en bruggen zijn niet in elke gemeente aanwezig, is desondanks de inhoud bruikbaar voor andere professionals met natuurinclusieve ambities? “Zeker”, antwoorden Marije en Maurice unaniem. “Ook op andere type projecten is de in het handboek verzamelde kennis uitstekend toepasbaar. Bovendien is er naast vernieuwing ook aandacht voor levensduurverlenging. Dat maakt het nog breder toepasbaar. En zelfs zonder dat je aan een concreet project werkt, ook dan is het leuk en nuttig om het handboek door te nemen en zo je praktische kennis te updaten.”
Wat heeft het gebracht?
Tot slot nog de vraag wat het hele project volgens Maurice en Marije henzelf en de stad heeft gebracht. “We hebben tientallen gesprekken gevoerd, pilots gedaan, kennis verzameld, mensen geïnformeerd, concepten laten lezen. Af en toe kregen we het gevoel dat we nooit tot een werkbaar document zouden komen. Maar achteraf heeft juist deze intensieve aanpak geleid tot de noodzakelijke basis qua kennis en ambitie bij alle betrokkenen in het programma. Het handboek is weliswaar het tastbare resultaat, maar de basis die we hebben gelegd is minstens net zo waardevol.”
Ze vatten de oogst samen in vijf punten:
• Natuurinclusief bouwen is echt bij alle betrokkenen de standaard geworden. Niet alleen bij de direct betrokkenen bij het Programma Bruggen en Kademuren, maar voor de hele stad.
• Amsterdam heeft waardevolle kennis en ervaring opgedaan over hoe je natuurinclusieve ambities kunt implementeren in stadsbrede programma’s.
• Er is op het gebied van natuurinclusief bouwen een veel betere aansluiting ontstaan tussen visie, beleid, uitvoering en beheer.
• Er is binnen de gemeente een sterk netwerk ontstaan op dit thema. Mensen weten elkaar veel beter te vinden.
• De kennis rond een natuurinclusieve leefomgeving heeft een enorme impuls gekregen.
En wat is jullie persoonlijke boodschap? Marije: “Natuurinclusiviteit kan altijd en overal. Maak het niet te ingewikkeld en begin op kleine schaal.” Maurice: “Zet die natuurinclusieve bril op en kijk op een andere manier naar je omgeving. Je zult verrast zijn over de kansen die je ziet. En koppel die aan ambities op het gebied van verduurzaming, energie, leefbaarheid en biodiversiteit.”
Vergeet die vooroordelen
Dan nog even terug naar het begin van ons gesprek. Dat vooroordelen natuurinclusiviteit nogal eens in de weg zitten. Marije en Maurice noemen er een aantal en geven bij elk kort en krachtig hun mening:
Mijn project leent zich er niet voor
“Onzin, bij elk project kun je iets doen aan natuurinclusiviteit”
Hoe moet het allemaal, we weten het niet
“Lees het handboek en je kunt echt aan de slag”
Het is duurder en kost veel meer tijd
“Als eerst: soms is dat niet eens erg, zoals bij een icoonproject als de Amstelstroombrug. Maar het hoeft zeker niet meer tijd of geld te kosten. Als je het maar efficiënt organiseert. En alle kennis, de bestekken en ervaring in het handboek zullen je daarbij zeker helpen.
Zo doen we het nooit
“Dat kan en het klopt ook dat soms een andere manier van (samen)werken wordt gevraagd. Maar dat is geen reden om het niet te doen. Ga vroeg in het proces met alle betrokkenen om tafel en stem de ideeën en de werkwijzen op elkaar af. Je zult zien dat het afwijken van de gebaande paden veel extra energie en ideeën oplevert.”
Het is ingewikkeld qua beheer
“We merkten dat ‘groen op grijs’, waar je bij natuurinclusieve oplossingen vaak op uit komt, voor civiele beheerders inderdaad soms ingewikkeld is. Het vraagt extra aandacht, dat klopt. Qua kennis en betrokkenheid, én qua borging in de processen en de overgang van realisatie naar beheer bijvoorbeeld. Maar ook dat is prima te organiseren.”
