Meer groen in de stad, niemand is er op tegen. En iedereen kent inmiddels de vele voordelen. Maar de grote vraag is, hoe dan? Het advies van Roel Bosch (adviseur ruimtelijke kwaliteit bij Het Oversticht) is helder: “Vergroen radicaal. Ontwerp steden als parken en dorpen als landschappen. En stel daarbij altijd de mens en de natuur centraal.” Een gesprek over noodzaak, kansen en tal van inspirerende voorbeelden voor het vergroenen van stad én land.
Tekst: Geert Dijkstra, Foto: Roel Bosch
Eerst even kennismaken
Het Oversticht, een van de partners van Natuur voor Elkaar, zet zich al meer dan 95 jaar in voor een fijne leefomgeving voor iedereen. Aan de hand van de programma’s Omgevingskwaliteit, Erfgoed en Duurzaamheid geeft ze antwoord op de vraag hoe we samen een inspirerende omgeving kunnen creëren en behouden. Daarbij wil het Oversticht inspireren, agenderen, samen realiseren én duurzaam borgen. “We werken dus veel voor gemeenten en provincie waarbij naast onze kennis vooral ook onze onafhankelijke positie vaak van grote waarde is. Zeker in de projecten waar die onafhankelijkheid een strategische waarde heeft, weet men ons vaak in het begin van het traject te vinden”, zo vult Bosch aan. Zelf is Bosch sinds 2017 in dienst. Daarvoor was hij zelfstandig architect en actief bij tal van grote gebiedsontwikkelingen, kleinere stedenbouwkundige plannen op buurtniveau en bijvoorbeeld op inbreidingslocaties. Waarbij hij steeds vaker vroeger in het proces betrokken werd. “Ik vind het leuk om in een vroeg stadium al te bouwen aan samenwerkingen in een project. Bovendien moet je je ideeën en inspiratie ook zo vroeg mogelijk kunnen inbrengen om echt impact te kunnen maken. Dus hoe meer ik mezelf ontwikkelde, hoe meer ervaring ik opdeed, hoe beter ik die rol kon invullen of zelfs opeisen.” En in het gesprek laat hij verbaal en non-verbaal zien dat verduurzamen en vergroenen van de leefomgeving bij hem echt van binnen komt. “Het fascineert me, het is essentieel en noodzakelijk, het kan én het levert aantoonbare resultaten op.“
Pionier
Nog lang voor vergroening, laat staan natuurinclusiviteit, gemeengoed werd, was Bosch al bezig met groen in zijn plannen en ontwerpen. Want groene steden zijn gezonde steden. En mensen, die altijd centraal staan in zijn plannen, zijn aantoonbaar gelukkiger en gezonder in een groene omgeving. Dus ontwierp hij al in het jaar 2000 een eigen gevelsysteem en maakte hij corporaties en ontwikkelaars enthousiast voor meer groen in hun plannen. Die ervaring van het eerste uur zet hij onder meer nu in om tot plannen te komen waarin de uitdagingen van nu goed en slim gecombineerd worden. “Veel opdrachtgevers zien zich geconfronteerd met een scala aan eisen en ontwikkelingen op het gebied van klimaatadaptatie, vergroening, herstel van biodiversiteit en een gezonde leefomgeving, maar gecombineerd winnen deze opgaven aan kracht. Daarbij is naast een goed ontwerp ook het slim benutten van beschikbare middelen essentieel. Zo is er voor klimaatadaptatie momenteel vaak meer budget beschikbaar dan voor andere groene opgaven. Dus is het vaak verstandig om daar dan maximaal op in te zetten en dan de andere opgaven als vanzelf mee te nemen in de plannen.”
Grote opgaven koppelen
Net als in ons gesprek werkt Bosch ook met opdrachtgevers veel met aansprekende verhalen, prikkelende visies, uitdagende toekomstbeelden en ogenschijnlijk onhaalbare doelen. “We maken nu de stad voor de komende decennia. Daar moeten we ons bewust van zijn. Dus een beetje groen of klimaatadaptatie is vaak onvoldoende. Het moet radicaler willen we tegemoet komen aan de eisen die over tientallen jaren aan onze leefomgeving gesteld worden vanuit biodiversiteit, vergroening, klimaatadaptatie, bereikbaarheid, leefbaarheid, gezondheid en meer. Klinkt wat abstract misschien, maar als je het in een nieuwbouwproject vertaalt naar een eis om een bepaalde hoeveelheid water op de kavel vast te houden, dan breng je het meteen naar het hier en nu.” Voor al deze plannen ligt er overigens ook een stevige basis, denk aan het Programma bodem en water sturend, Groen in de stad van LNV, de Natuurherstelwet en het Deltaplan Mobiliteit. “Dat moet simpelweg in beleid en projecten omgezet worden. Dus werk volgens die regels en maak er vooral ook slim gebruik van”, aldus Bosch. “Bovendien vind ik dat bestuurders en andere professionals de verantwoordelijkheid hebben om hier naar te handelen en de kosten niet door te schuiven naar toekomstige generaties.”
Verkenning Stad en Water, Twente 2075
Vervolgens neemt Bosch ons mee naar de Verkenning Stad en Water, Twente 2075. Een breed onderzoek van AtelierOverijssel in samenwerking met Waterschap Vechtstromen, de provincie, gemeenten en ontwerpende partijen. “Een van de dingen die al snel duidelijk werd in deze verkenning is dat de wateropgave en vergroening van de steden onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als je de stad ziet als een spons dan hou je in de steeds nattere periodes zoveel mogelijk het water vast en heb je een buffer voor de droge periodes. Dat klinkt als een open deur, maar het is niet hoe onze steden zijn ingericht en we doen te weinig om daar te komen. De verkenning laat zien hoe je vanuit een samenhangend watersysteem dat aansluit op de identiteit van het gebied een aantrekkelijke groene stad kunt maken. En daarmee maak je steden ook gezonder en natuurinclusiever.” De verkenning schetst een perspectief voor klimaatadaptieve steden in 2075. Voor bestuurders is dat erg ver weg, maar ook op korte termijn is er veel winst te halen. “Een van de maatregelen die snel resultaat geeft, is een eis in het Omgevingsplan om water op de eigen kavel vast te houden. In wijken of op bedrijventerreinen waar die eis wordt gesteld, leidt dit automatisch tot vergroening”, aldus Bosch. “Als je dat combineert met de juiste beplanting versterk je de basis voor een rijkere biodiversiteit. En uiteindelijk levert het voor mensen een aantrekkelijke leef- en werkomgeving op.”
Identiteit
De grote opgaven van vandaag en (over)morgen inspireren Bosch dus om met diverse partijen te werken aan inspirerende visies vertaald naar praktische plannen. Naast die opgaven speelt ook de identiteit een essentiële rol in zijn plannen. “Groen, als instrument voor een gezonde, menselijke leefomgeving, biedt ontzettend veel mogelijkheden om een eigen identiteit mee te geven aan een straat, buurt, wijk of stad. Benut bestaande typologieën, pas rijke beplanting toe, creëer een groene hoofdstructuur, maak radicalere keuzes, ga op een andere manier naar de leefomgeving kijken.” De drive van Bosch is aanstekelijk. De vele voorbeelden, waarvan u er een aantal bij dit artikel vindt, tonen aan dat het ook echt kan én dus al gebeurt.
Nu massa maken
“Het gaat echt al goed op heel veel plekken. Tuinen, straten, wijken worden op tal van manieren vergroend. De basis is gelegd, in denken én in doen. Maar, het spijt me, het is lang niet voldoende. We moeten met zijn allen massa gaan maken. Hoe? Door veel meer samenhang te creëren tussen al die vaak kleinschalige initiatieven. En door radicaler te denken en te doen, met die stad van 2075 in gedachten. Begin vanaf vandaag gewoon met natuurinclusiviteit in je visies, in je beleid en in al je plannen en projecten. Toets dat ook als gemeente en beloon groene initiatieven. Zet alle vooroordelen opzij. Want het is in de meeste gevallen niet duurder, moeilijker, anders, ingewikkelder of minder beheerbaar. Neem duurzaam bouwen als voorbeeld. Dat was toen ik in 1992 begon als architect ook nog een exoot in ons vak, nu is het al lang de norm.”
