In Overijssel leven grote ambities op het vlak van natuurinclusief bouwen, zowel in de kernen als aan de randen van onze dorpen en steden. Speciaal voor die randen ontwikkelde ODIN Landschapsontwerpers in opdracht van de provincie het Recept voor onze Randen. Een methodiek voor natuurinclusieve uitbreidingswijken in Overijssel.
ODIN Landschapsontwerpers is gevestigd in Diepenheim, in de gemeente Hof van Twente, Overijssel. “In deze regio ligt ons hart”, vertelt Smit dan ook. “Alle medewerkers komen uit de streek. We begrijpen de cultuur, we hebben een groot netwerk en we kennen het landschap. Dat was voor de provincie een van de redenen om ons te laten meedenken over een methodiek voor natuurinclusief bouwen in de stads- en dorpsranden van Overijssel. Bovendien hadden wij net onze integrale visie op uitbreidingswijken in een aantal concrete projecten laten zien. Een podcast van Natuur Dichtbij over de natuurinclusieve aanpak van recreatiepark Mölke aan de Regge heeft het laatste zetje gegeven.”
Van menukaart naar recept
De vraag van de provincie was in eerste instantie om een menukaart te ontwikkelen waarmee Overijsselse plattelandsgemeenten beter natuurinclusief konden gaan bouwen. “We hebben de houding van de provincie als heel prettig ervaren. We kregen veel ruimte om te onderzoeken waar we precies naar op zoek waren. Al snel kregen we het gevoel dat ‘menukaart’ niet het juiste woord is. Dat impliceert namelijk dat je uit een aantal opties kunt kiezen wat je lekker vindt. Terwijl onze methodiek meer een recept is met duidelijke stappen. Je moet geen stap overslaan, want dan mislukt het.”
Gluren bij de buren
Tijdens de ontwikkeling lieten Smit en haar collega’s zich inspireren, zowel binnen als buiten Overijssel. “Gluren bij de Buren hebben we dat genoemd. We kwamen er al snel achter dat natuurinclusief bouwen heel vaak over objecten of plekken gaat. Dan gaat het over een vogelkastje, een insectenhotel of een bloemrijke berm. En dat is prachtig maar dat is niet genoeg! Het moet gaan over systemen, over verbindingen, over water en bodem als basis en over leefgebieden. Daarop hebben we ons in het recept gefocust. Een inspirerend voorbeeld op het vlak van natuurinclusief ontwerpen is Maike van Stiphout. Zij stelt biodiversiteit centraal in haar ontwerpen en we hebben met haar gesproken in Amsterdam. Zo hebben we onze methodiek met haar maar ook met anderen tegen het licht gehouden en aangescherpt. We hebben onze denklijn ook voorgelegd aan projectontwikkelaars. Die weten ook dat het nodig is om op een andere manier naar gebiedsontwikkeling te kijken, ook vanuit de klimaatopgave en het afkoppelen van regenwater. Het biedt juist kansen om natuurinclusief te denken en te ontwikkelen.”
Rol van de ecoloog
Het recept is bedoeld voor een breed publiek: Overheden, projectontwikkelaars, stedenbouwers, architecten en landschapsontwerpers kunnen ermee aan de slag. “Voor die laatste groep is de methodiek grotendeels bekende kost, aangevuld met een extra stap waardoor nieuwe uitbreidingswijken natuurinclusief worden”, geeft Smit aan. De rol van de ecoloog in het proces is daarbij van groot belang. Het recept is bedoeld ter inspiratie, om met elkaar in gesprek te komen, als aanzet om daadwerkelijk stappen te gaan zetten én om samen door te ontwikkelen.
Geen eenheidsworst
De methode biedt een concreet stappenplan om aan de slag te gaan met natuurinclusief bouwen. “In Stap 1 adviseren we om te kijken als een vogel, van bovenaf. Kijk naar het systeem van het landschap en naar welke elementen je wilt verbinden. We geven het advies om bepaalde kaarten erbij te pakken en professionals in te schakelen om te helpen de kaarten te lezen. Dat zijn echt heel concrete stappen.” Smit is niet bang dat er met deze vaste stappen eenheidsworst ontstaat. “Juist niet. Elke locatie is anders. En je kunt het recept altijd naar eigen smaak aanpassen. Ontwerpen blijft een integraal en creatief proces waarin keuzes gemaakt moeten worden. We vinden wel dat geen enkel project mag starten als een leeg vel, een zogenaamde ‘tabula rasa’. Je hebt altijd te maken met bestaande waarden en met het natuurgeheugen. Door daar vanuit te gaan geef je de nieuwe wijk meer identiteit én creëer je een natuurlijke omgeving waar zowel mens als dier goed kunnen leven.”
Recept voor onze Randen op Congres Natuurlijk
Op 24 november presenteerde ODIN Landschapsontwerpers het Recept voor onze Randen op Congres Natuurlijk, op het provinciehuis in Zwolle. Net als bij een echt recept blijft eraan geschaafd worden voor een optimaal recept. Smit roept gemeenten en ontwikkelaars dan ook op zich te melden, zodat de methodiek in de praktijk getest kan worden.
